Παρασκευή 4 Φεβρουαρίου 2011

ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ

Επικονίαση ονομάζεται η μεταφορά γύρης από τους ανθήρες ενός άνθους στο στίγμα του ίδιου ή άλλου άνθους του ίδιου είδους φυτού. Στην συνέχεια συντελείται η εκβλάστηση του γυρεόκοκου, η γονομοποίηση του άνθους και η ανάπτυξη του καρπού. Κάποια φυτά γονιμοποιούνται από γύρη που προέρχεται από φυτό του ίδιου είδους και ποικιλίας (αυτοεπικονιαζόμενα) και κάποια άλλα από γύρη που προέρχεται από φυτό του ίδιου είδους αλλά διαφορετικής ποικιλίας (σταυροεπικονιαζόμενα). Επιπλέον τα φυτά διακρίνονται σε ανεμόφιλα, εντομόφιλα και ζωόφιλα ανάλογα με το μέσο μεταφοράς της γύρης. Εδώ εισέρχεται ο ρόλος της μέλισσας που βοηθάει να γίνει η επικονίαση. Ειδικά στα σταυροεπικονιαζόμενα φυτά από τα οποία τα περισσότερα είναι και εντομόφιλα, η δημιουργία μιας σχέσης εξάρτησης μεταξύ εντόμων και φυτών είναι η πεμπτουσία της σοφίας της φύσης όσον αφορά την αναγέννησή της. Τα έντομα τρέφονται από την γύρη των ανθών και ταυτόχρονα βοηθούν στην γονιμοποίησή τους. Την ίδια στιγμή τα φυτά, "επιτρέπουν" στα έντομα να τραφούν από αυτά, με "αντάλλαγμα" την βοήθεια των εντόμων στην αναπαραγωγική διαδικασία και κατ' επέκταση στην διαιώνιση του είδους.

ΜΕΛΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ

Η συμβολή των μελισσών στο περιβάλλον και στον άνθρωπο, δεν περιορίζεται μόνο στα πολύ ωφέλιμα προιόντα που παράγουν, αλλά και στην αναπαραγωγική διαδικασία των φυτών (επικονίαση) όπως προαναφέραμε. Οι μέλισσες έχουν ενεργό ρόλο στην γονιμοποίηση των φυτών, καθώς δρουν ως μηχανικοί μεταφορείς της γύρης. Την σημαντική λοιπόν εποχή της ανθοφορίας , οι μέλισσες προκειμένου να τραφούν, πλάθουν την γύρη και την μεταφέρουν με τα πίσω πόδια τους στην κυψέλη . Πετώντας από άνθος σε άνθος, βοηθούν στην επικονίαση των φυτών, μεταφέροντας ασυναίσθητα την γύρη από τους ανθήρες στο στίγμα του άνθους. Χαρακτηριστικό είναι ότι βοηθούν στην επικονίαση του 60 με 70 % των φυτικών ειδών. Η χρησιμότητα των μελισσών στην επικονίαση είναι μάλιστα και πολύ μεγαλύτερη από την παραγωγή μελιού, αφού μια μέτρια αποικία μελισσών υπολογίζεται ότι έχει 20 με 40 φορες μεγαλύτερη αξία για την επικονίαση που επιτελούν τα μελισσοσμήνη, παρά για την παραγωγή του μελιού. Μελέτη που διεξήχθη από δύο ιδρύματα της Γαλλίας και της Γερμανίας, αναφέρει ότι η επικονίαση που συντελείται από τα έντομα, αντιστοιχεί στο 9,5 % της παγκόσμιας γεωργικής παραγωγής. Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι μέλισσες αποτελούν το 80% περίπου των επικονιαστικών εντόμων, τότε εύκολα καταλαβαίνουμε την σημαντική προσφορά τους στο φυτικό και ζωικό περιβάλλον καθώς και τα φυτά που αναπτύσονται κατ' επέκταση, αποτελούν τροφή για τα ζώα και τον άνθρωπο, παράγουν οξυγόνο, εμποδίζουν την διάβρωση του εδάφους κτλ. Την σημερινή εποχή που παρατηρείται μείωση του πληθυσμού των φυτών παγκοσμίως λόγω πυρκαγιών, δόμησης και άλλων αρνητικών συνεπειών της ανθρώπινης δραστηριότητας, ο επικονιαστικός ρόλος της μέλισσας είναι πλέον ζωτικής σημασίας. Χαρακτηριστικό είναι το ότι ο Αλβέρτος Αινστάιν είχε πει ότι "αν κάποτε οι μέλισσες εκλείψουν, το ανθρώπινο είδος δεν θα αργήσει να τις ακολουθήσει". Με την μείωση πάλι των μελισσοσμηνών παγκοσμίως (πυρκαγιές, φυτοφάρμακα) και ιδιαίτερα στις Η.Π.Α, η αύξηση των τιμών των προιόντων κυψέλης αλλά των γεωργικών που θα έρθει ως φυσικό επακόλουθο, θα ωχριά απέναντι στο πρόβλημα της μειωμένης επικονιαστικής δραστηριότητας. Κάτι που πρέπει να κάνει τους αρμόδιους φορείς παγκοσμίως να σκύψουν με υπευθυνότητα πάνω από το πρόβλημα. Ήδη σε πολλές χώρες οι καλλιεργητές καταφεύγουν στην ενοικίαση μελισσιών, προκειμένου να πετύχουν ικανοποιητική επικονίαση και να αυξήσουν την παραγωγή τους, αφού α) οι μέλισσες επισκέπτονται πάνω από 300 είδη καλλιεργούμενων φυτών, β) αναπτύσονται σε μεγάλους πληθυσμούς, δραστήριους σε όλη σχεδόν την διάρκεια του έτους, γ) έχουν ανθική σταθερότητα, επικονιάζουν δηλαδή ένα είδος φυτού σε κάθε ταξίδι τους. Μια πιο προσεγμένη χρησιμοποίηση των μελισσών για επικονιαστικό σκοπό στο περιβάλλον γενικότερα και όχι μόνο στις καλλιέργειες, θα είχε σημαντικά ωφέλη στην φύση και στον άνθρωπο. Είναι ένα έντομο που ήδη το έχουμε μελετήσει και το χρησιμοποιούμε, μπορούμε να το μεταφέρουμε σε μεγάλους αριθμούς και να επωφεληθούμε και από την επικονιαστική του δραστηριότητα και από τα πολύ ωφέλιμα προιόντα που αυτό παράγει.

Βασιλικός Πολτός

Είναι μια κρεμώδη ουσία που εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες τον νεαρών εργατριών. Προορίζεται για τη διατροφή όλων των ατελών σταδίων της μέλισσας, για αυτό και ονομάζεται «γάλα των μελισσών». Βασιλικός πολτός λέγεται επειδή οι προνύμφες που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες, όπως και οι ενήλικες βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με μεγάλη ποσότητα της τροφής αυτής. Στο βασιλικό πολτό βρίσκεται ο καθοριστικός εκείνος παράγοντας που μετατρέπει την προνύμφη μέλισσα από εργάτρια σε βασίλισσα. Ο βασιλικός πολτός είναι πλούσια πηγή βιταμινών, ανόργανων ουσιών και αμινοξέων.

Είναι ουσία πολύτιμη με εκπληκτικά αποτελέσματα στον ανθρώπινο οργανισμό. Είναι αδύνατον να παρασκευαστεί εργαστηριακά με συνθετικές διαδικασίες.

Χαρακτηριστικά

Το χρώμα το βασιλικού πολτού έχει μεγάλη σημασία, γιατί αποτελεί δείκτη της φρεσκότητάς του. Ο φρέσκος πολτός έχει λαμπερό, λευκωπό χρώμα. Όταν έρθει σε επαφή με τον αέρα και το φως μεταβάλλεται ανοιχτοκίτρινο ως σκούρο γκρι. Η μεταβολή αυτή οφείλεται σε ένζυμα τα οποία οξειδώνουν κάποιες ουσίες του και το καταστρέφουν. Η υφή του είναι ζελατινώδης, παχύρευστη. Χαρακτηρίζεται από ελαφρά δριμύ άρωμα και όξινη γεύση που οφείλεται στο πολύ χαμηλό PH που έχει.

Φυσικές ιδιότητες

Ο βασιλικός πολτός βοηθά στην αντιμετώπιση ρευματικών αρθρίτιδων, καθώς και τους γερασμένους και ταλαιπωρημένους οργανισμούς. Έχει πολύ καλά αποτελέσματα στην παιδιατρική. Βελτιώνει τη γενική διάθεση, αυξάνει την όρεξη για εργασία, βοηθά στην απόκτηση διανοητικής και σωματικής δύναμης. Ρυθμίζει την αρτηριακή πίεση, έχει αντισηπτικές και μικροβιοκτόνους ιδιότητες. Σε πειράματα που έγιναν από Καναδούς επιστήμονες αποδείχθηκε ότι εμποδίζει την εξάπλωση των καρκινικών κυττάρων και πιθανώς τον θάνατο. Έχει καλά αποτελέσματα στη χρόνια νεφρική ανεπάρκεια, την αναιμία, την ουλίτιδα. Βοηθά στην αντιμετώπιση του ερυθηματώδη λύκου. Περιέχει γενετήσιες ορμόνες στις συγκεντρώσεις που βοηθούν τους άνδρες να βελτιώσουν τη σεξουαλική τους ζωή και να αυξήσουν τη μυϊκή τους δύναμη. Στις γυναίκες συμβάλλει σημαντικά στην καλή λειτουργία του οργανισμού και δίνει λάμψη στο δέρμα. Τέλος ρυθμίζει τη λειτουργία όλων των αδένων και αυξάνει τη φυσική αντίσταση στις αρρώστιες. Ενεργεί σαν φυσικός ρυθμιστικός παράγοντας εξισορροπώντας τις λειτουργίες του οργανισμού και την οξυγόνωση των κυττάρων. Σε καμιά περίπτωση δεν καταργεί τα φάρμακα αλλά εντείνει τη δράση τους και περιορίζει τις παρενέργειές τους. Η φρεσκότητα και η συντήρηση σε χαμηλή θερμοκρασία και μακριά από το φως είναι απαραίτητα για να μην καταστραφούν οι πολύτιμες ιδιότητές του. Για την παραγωγή βασιλικού πολτού απαιτείται γνώση και εμπειρία από τον μελισσοκόμο.

Μέλι

Το μέλι θεωρείται θησαυρός υγείας και δύναμης. Η αξία του έχει εκτιμηθεί από την αρχαιότητα. Το μέλι είναι βιολογικό προϊόν. Προέρχεται από το νέκταρ που μαζεύουν οι μέλισσες από τους κάλυκες των διαφόρων λουλουδιών ή από τις εκκρίσεις μελιτοφόρων δένδρων ή εντόμων. Με την επίδραση των γαστρικών υγρών και ενζύμων, καθώς και διαφόρων διεργασιών του εντόμου μετουσιώνεται πλήρως και τελικά μετατρέπεται σε αυτό το πολύτιμο προϊόν, το μέλι. Η ιδιότητα αυτή της μέλισσας χαρακτηρίζεται ως μοναδική και εύλογα προκαλεί τον θαυμασμό.



Το μέλι είναι μια θρεπτική, ωφέλιμη, και άμεσα αφομοιώσιμη τροφή. Περιέχει εκτός από ζάχαρα, ένζυμα, αμινοξέα, μεταλλικά άλατα, βιταμίνες, χρωστικές και αρωματικές ουσίες, μυρμηκικό οξύ που είναι δραστικό αντισηπτικό. Διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε σωστές συνθήκες αποθήκευσης.

Αν προσθέσουμε τώρα τη γευστικότητα και το εξαίσιο άρωμα, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το μέλι αποτελεί στοιχείο μιας σωστής διατροφής και συμβάλλει στη διατήρηση της καλής υγείας του ανθρώπου. Μπορεί να θεωρηθεί σαν τροφή και φάρμακο, αφού από την αρχαιότητα ήταν γνωστό ότι έχει αντιμικροβιακές και θεραπευτικές ιδιότητες.



Είδη μελιού:

Θυμαρίσιο: Κρυσταλλώνει σε 6-18 μήνες.

Πορτοκαλιάς: Κρυσταλλώνει σε 1-2 μήνες και γίνεται ασπρουδερό.

Ηλίανθου: Κρυσταλλώνει σε 1-2 μήνες και γίνεται κιτρινωπό.

Ερείκης (σουσουρίσιο): Κρυσταλλώνει σε 1-2 μήνες και γίνεται κοκκινωπό.

Καστανιάς: Ανάμιξη μελιτώματος και νέκταρος. Πικρίζει ελάχιστα, έχει έντονο άρωμα. Κρυσταλλώνει σε 1,5-2 χρόνια.

Βαμβακιού: Κρυσταλλώνει γρήγορα σε 1-2 μήνες και γίνεται ασπρουδερό.

Πολύκομπου: Σκοτεινόχρωμο. Η γεύση του δεν αρέσει. Προσφέρεται για ανάμιξη με άλλα μέλια.

Ακακίας: Κρυσταλλώνει αργά, μετά από ένα χρόνο περίπου.

Πευκόμελο: Το 65% της συνολικής παραγωγής στην Ελλάδα. Δεν είναι ιδιαίτερα γλυκό, για αυτό αρέσει (έχει χαμηλή συγκέντρωση ζαχάρων). Δεν κρυσταλλώνει και έχει λιγότερες θερμίδες.

Ελάτης: Από τα καλύτερα μέλια. Παραμένει ρευστό.




Κρυστάλλωση του μελιού

Είναι φυσικό φαινόμενο. Δεν προξενεί αλλαγή στη θρεπτική και βιολογική αξία του μελιού. Ένα κρυσταλλωμένο μέλι δεν είναι χαλασμένο ή νοθευμένο. Ρευστοποιείται σε μπαιν - μαρί χωρίς να χάσει την αξία του.



Χρώμα του μελιού

Τα σκοτεινόχρωμα μέλια είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία, κάλλιο, μαγνήσιο, φώσφορο, σίδηρο, νάτριο, κ.λπ. Τα ανοιχτόχρωμα έχουν ωραίο άρωμα και γεύση.



Οργανοληπτικές αλλαγές του μελιού

Με την πάροδο του χρόνου αποθήκευσης, η γεύση και το άρωμα του μελιού επηρεάζονται δυσμενώς. Αυτό οφείλεται στην προοδευτική εξάτμιση πτητικών ουσιών του μελιού που είναι υπεύθυνες για το άρωμα αλλά και στη διάσπαση ορισμένων ζαχάρων (γλυκόζη, φρουκτόζη) που συμβάλλουν στη γεύση του.

Η θερμοκρασία αποθήκευσης είναι ο κυριότερος παράγοντας που επηρεάζει τη γεύση και το άρωμα του μελιού. Όσο υψηλότερη είναι, τόσο γρηγορότερα το μέλι χάνει την αρχική χαρακτηριστική του γεύση.

Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του μελιού είναι η καθαρότητα του χώρου και των δοχείων ή βάζων διατήρησης του προϊόντος. Όταν ο χώρος αποθήκευσης δεν είναι καθαρός, δεν αερίζεται καλά, έχει υψηλή σχετική υγρασία, μούχλες, ακαθαρσίες ή γειτονεύει με κάκοσμους χώρους (στάβλους κ.λπ.) γρήγορα το μέλι θα απορροφήσει τις οσμές από το περιβάλλον και θα αλλοιωθεί.



Μακροσκοπικές αλλαγές

Γενικά το αποθηκευμένο μέλι αποκτά σκοτεινότερο χρωματισμό με την πάροδο του χρόνου. Στον πρώτο χρόνο αποθήκευσης, η αλλαγή χρώματος γίνεται με αργούς ρυθμούς που επιταχύνονται όμως τη δεύτερη χρονιά. Παράγοντες που επηρεάζουν την αλλαγή του χρώματος στο μέλι είναι η θερμοκρασία αποθήκευσης, το άμεσο φως και η περιεκτικότητα του μελιού σε φρουκτόζη, κολλοειδή, χαλκό, σίδηρο, υγρασία και οργανικά οξέα.

Υδρομεθυλοφουρφουράλη

Είναι ένα από τα δύο κριτήρια θέρμανσης του μελιού. Όταν βρεθεί σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 40mg ανά κιλό, φανερώνει ότι το μέλι θερμάνθηκε σε βαθμό που καταστράφηκε η βιολογική του αξία, γι' αυτό και πρέπει να δοθεί στο εμπόριο σαν «Βιομηχανικό». Όσο πιο όξινο είναι ένα μέλι τόσο γρηγορότερα αυξάνεται σ' αυτό η HMF.



Διάσταση

Είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό που χρησιμοποιείται σαν κριτήριο για να διαπιστωθεί αν το μέλι θερμάνθηκε σε βαθμό που να καταστραφεί η φυσικότητά του. Το ένζυμο αυτό μειώνεται, επίσης, με την πάροδο του χρόνου διατήρησης του προϊόντος.



Ζάχαρα

Με την πάροδο του χρόνου συμβαίνουν και αλλαγές στα ζάχαρα του μελιού. Οι αλλαγές αυτές οφείλονται σε ενζυμική δράση που γίνεται συνέχεια στη μάζα του, καθώς επίσης και στην όξινη διάσπαση των ζαχάρων. Στις συνηθισμένες θερμοκρασίες και για διάστημα περίπου δύο χρόνων αποθήκευσης, η γλυκόζη του μελιού μειώνεται γύρω στο 13% της αρχικής τιμής, η φρουκτόζη γύρω στο 6% ενώ οι διζαχαρίτες και πολυζαχαρίτες αυξάνουν.



Οξύτητα

Με το χρόνο διατήρησης αυξάνουν σταθερά και τα ελεύθερα οξέα που υπάρχουν στο μέλι, ενώ η συνολική οξύτητα αλλάζει.



Ιμβερτάση

Είναι το ένζυμο που διασπά τη σουκρόζη σε γλυκόζη και φρουκτόζη. Καταστρέφεται με την αποθήκευση ευκολότερα.



Βακτηριοστατική δράση του μελιού

Οφείλεται στο υπεροξείδιο του υδρογόνου που έχει και αναστέλλεται με την παλαίωσή του. Εξαρτάται από τη θερμοκρασία που διατηρείται και από τη φωτεινότητα του χώρου και των δοχείων που βρίσκεται. Υψηλές θερμοκρασίες, άμεσο φως και γυάλινα δοχεία διατήρησης επιταχύνουν την καταστροφή της βακτηριοστατικής ιδιότητάς του.



Συμπεράσματα

Παρά το γεγονός ότι το μέλι θεωρείται από την αγορανομία σαν προϊόν που μένει πάντα φρέσκο και εξαιρείται από την υποχρέωση αναγραφής ημερομηνίας λήξης, εν τούτοις με την πάροδο του χρόνου υπόκειται σε αλλαγές που το υποβαθμίζουν ποιοτικά. Τις αλλαγές αυτές τις επηρεάζουν διάφοροι παράγοντες, με κύριο τις συνθήκες θερμοκρασίας, καθαριότητας, αερισμού και φωτεινότητας που επικρατούν στους χώρους αποθήκευσης.

Μέλια σωστά αποθηκευμένα για 1-2 χρόνια δεν χάνουν τις πολύτιμες ιδιότητές τους. Το μέλι αποτελεί στοιχείο μιας σωστής διατροφής που συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας και στη αντιμετώπιση οργανικών διαταραχών.

Έχει υψηλές βιολογικές ιδιότητες που στηρίζονται κατά μεγάλο ποσοστό στη βακτηριοστατική τους δράση. Η δράση αυτή οφείλεται στο υπεροξείδιο του υδρογόνου που έχει το μέλι. Μεταξύ των διαφόρων μελιών υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην ιδιότητα αυτή.

Το βαμβακόμελο από όλα τα μέλια έχει την υψηλότερη βακτηριοστατική δράση, αφού είναι το πλουσιότερο σε υπεροξείδιο του υδρογόνου. Κατά σειρά ακολουθούν: Βαμβάκι, Καστανιά, Ευκάλυπτος, Ακακία, Μέντα και Θυμάρι, Πολύγονο, Πορτοκαλιά, Ανθόμελα καλοκαιριού.

Το μέλι συνιστάται ιδιαίτερα στις καρδιοπάθειες, στις νευρικές διαταραχές, στις ρευματικές παθήσεις και στην αδενοπάθεια. Στα παιδιά έχει ευεργετική δράση (αύξηση αιμογλοβίνης).

Το μέλι μπορεί να θεωρηθεί σαν τροφή και φάρμακο συγχρόνως.

Μέλι ερείκης: Τονωτικό με ιδιαίτερα υψηλή θρεπτική αξία. Άριστη τροφή για την μέλισσα και τον άνθρωπο.

Μέλι κουμαριάς: Τονωτικό χωρίς εμπορική αξία.

Μέλι ηλίανθου: Έχει θρεπτική αξία, πλούσιο σε πολυφαινόλες.

Μέλι θυμαριού: Τονωτικό, με αντισηπτικές ιδιότητες, αυξάνει την ενεργητικότητα και τις φυσικές δυνάμεις του ανθρώπου.

Τέλος, το μέλι θεραπεύει πληγές, εγκαύματα, σταφυλόκοκκους και μύκητες.